Wat houdt de bestuursleden van de DDG bezig als het gaat om het regievak? De komende tijd publiceren we een reeks columns. Lees nu de eerste editie van DDG-voorzitter en regisseur Martijn Winkler!
Wat doet een regisseur?
“Wat doe je voor werk?” Die vraag op feestjes kent iedereen wel. Mijn antwoord – “Ik ben regisseur” – roept meestal wat beleefd knikken op. “Ah ja, natuurlijk, films en zo.” Maar achter die façade zie ik de glazige blik van verwarring. En dat kan ik ze niet kwalijk nemen.
Want wees eerlijk: wie weet écht wat een regisseur doet? Zelfs wij regisseurs onderling hebben daar vaak geen helder beeld van. We ontwikkelen elk onze eigen werkwijze, onze eigen visie op het vak, in relatieve isolatie van elkaar. Regisseurs werken veel samen, maar zelden met elkaar. We kennen alleen onze eigen aanpak, geleerd door vallen en opstaan.
De paradox van het onzichtbare vak
En dan heb je nog de ultieme paradox: de ‘beste regie’ prijs. Hoe kan een jury die alleen het eindresultaat heeft gezien, beoordelen of iets goed geregisseerd is? Als je alle zichtbare elementen wegdenkt – het acteren, de camera, de montage, de muziek – is wat dan overblijft eigenlijk regie? Is dat een werkbare manier om het werk van de regisseur te ontleden?
Regisseur Billy Wilder vatte het kernachtig samen: een regisseur is “een politieagent, een vroedvrouw, een psychoanalyticus, een vleier en een klootzak.” Deze paradoxale mix van rollen illustreert perfect waarom het vak zo moeilijk te doorgronden is. De regisseur moet tegelijkertijd leider en dienaar zijn, visionair en pragmaticus, kunstenaar en manager.
De democratisering van techniek heeft het regisseursvak verder gecompliceerd. Goedkope kwaliteitscamera’s en online distributie maken het mogelijk dat regisseurs meerdere rollen tegelijk uitvoeren – soms uit noodzaak omdat er geen budget is, soms omdat dit de uiteindelijke film ten goede komt. Dit geeft wel een nieuwe dimensie aan het creatieve proces, maar maakt de definitie van ‘regisseur’ mogelijk nog vager.
En bij de toegenomen belangen van de hedendaagse audiovisuele industrie – de jacht op hogere kijkcijfers, grotere bezoekersaantallen, betere kritische ontvangst – heeft de regisseur te dealen met talloze stakeholders en betrokkenen, in vele vergaderingen en onderhandelingen. Acteur Matt Dillon legde de vinger op deze inherente tegenstelling van het vak: “Iedereen zegt over regisseren: ‘Ga nooit compromissen aan.’ Maar de hele baan draait juist om compromissen. Zeer paradoxaal – hoe ga je geen compromissen aan als alles om compromissen draait?”
Het hart van de film
Ondanks alle tegenstrijdigheden is de rol van de regisseur kristalhelder: zonder regisseur bestaat er geen film. Geen eenheid in de enorme optelsom van onderdelen, geen besluitvorming die rekening houdt met alle aspecten én een overkoepelende artistieke visie.
Een film zonder regisseur mist een hart. En een lichaam zonder hart krijgt geen zuurstof, pompt geen bloed rond, gaat dood. Het hart is een actief orgaan, in constante communicatie met de rest van het lichaam. Dat vind ik een mooie allegorie: de regisseur is geen statische output, geen enkele definitie. De regisseur is beweging, ongrijpbaar maar sturend, de centrale drijfveer van elke filmproductie.
Er valt geen enkel aspect van het filmwerk aan te wijzen waarvan je kunt zeggen: “Kijk hier, dan zie je wat regie is.” Regie ís alles tezamen, en tegelijk los van alles.
Het proces, niet het product
Daarom is het ook onjuist om te zeggen dat een regisseur een film heeft geregisseerd. Die film is het eindresultaat van de regie. Wat regisseert de regisseur dan wel? Alles wat die film mogelijk maakt: de acteurs, de camera, het scenario, de productie, de montage. Het proces van maken, dat regisseert de regisseur.
Acteur Julianne Moore leerde me een andere kijk, gericht op waartoe de regisseur dit allemaal doet: “Mensen denken dat regisseurs acteurs regisseren. Nee. Wat de regisseur werkelijk doet is het oog van het publiek door de film leiden.”
Want uiteindelijk is dát de rol: de vertegenwoordiger zijn van het publiek op de set, in de montageruimte, bij alle productiebesprekingen. Hoe gaat de kijker deze film ervaren, beleven, voelen? Wat blijft hangen, waarom, en hoe? Hoe kan de film blijven verrassen, prikkelen, emotioneren?
In een wereld overspoeld door content zijn regisseurs de kompassen die ons door de verhaalstorm navigeren. Zij zorgen ervoor dat verhalen niet alleen verteld worden, maar ook werkelijk aankomen.
Nou ja. Dat zou ik dus allemaal willen uitleggen op die feestjes. Maar eerlijk is eerlijk: ik vlucht vaak voor die uitdaging en antwoord simpelweg: “Ik ben filmmaker.” Dat levert tenminste tevreden knikken op. En een kans om een nieuwe ronde drankjes te halen voor iedereen.
