Upcoming (deel 5 van 10): Jim Süter
Maandag 20 juli, 2015
Door: Sander Houwen
Jim Süter studeerde af met zijn film Jack, a journey to fulfillment. In dit interview vertelt hij over hoe een bezoek aan zijn huisarts hem inspireerde deze film te maken, over het genre tragikomedie en over hoe logisch maar niet vanzelfsprekend het was dat Gijs Scholten van Aschat Jack zou gaan vertolken.
Oververmoeid
“Toen ik mezelf over de schaamte heen had geholpen om als 27-jarige jongeman naar de dokter te lopen en te zeggen dat ik oververmoeidheidsklachten had, vroeg de dokter mij of ik Mindfulness kende. Voordat ik ‘ja’ kon zeggen begon de dokter uit te leggen wat Mindfulness was. Toen ik vroeg of hij iets specifieker kon zijn schreef hij op een receptbriefje de naam Jon Kabat-Zinn. Hij schoof het blaadje naar me toe en zei: ‘Deze cd moet je kopen’. Toen stond ik even later buiten met een oververmoeidheidstest en een papiertje met daarop de titel van een mindfulness-cd. Op dat moment schoot ik in de lach en dacht ik: ‘Dit is zo tragisch, dit gaat mijn film worden’.
“Er zijn op dit moment wel 100 duizenden mensen die met mij de prestatiedruk en de stress voelen die heel erg in de maatschappij heerst. Ik heb me erin verdiept en het is verbazingwekkend dat we overdag met z’n allen onszelf helemaal kapot werken en alles geven om te laten zien dat we iemand zijn om vervolgens ’s avonds naar een westerse variant van een oosterse leefstijl te grijpen. Dat is een beetje wie we geworden zijn. Mijn persoonlijke verhaal was daar natuurlijk de ingang voor. Ik vond het zo treffend, zo tragisch en komisch tegelijkertijd, dat we allemaal zo op zoek zijn naar de bevestiging dat we iets of iemand zijn. Dat zorgt ervoor dat we elkaar steeds meer uit het oog lijken te verliezen en niet meer zien dát we al iemand zijn.
“Dat op zich is een soort van mindfulness-wijsheid die heel erg grappig is. Dat je als volwassen mens moet gaan liggen luisteren naar een stem van iemand anders om je eigen stem te kunnen vinden. Er is geen enkel diersoort dat dat nodig heeft; het is een typisch menselijk ding. En die tragiek vond ik zowel ontroerend als komisch tegelijkertijd. Dat is de kiem van de film.”
Scenario
“Ik ben gaan zitten met Jeroen Scholten van Aschat en we hebben samen gezocht naar de meest tragische momenten uit onze levens. Momenten waar we zelf heer erg mee kunnen zitten, maar als we er van een afstandje naar kijken eigenlijk heel hard om moeten lachen. Dus de pijn die, als je ‘m van een afstandje bekijkt, heel erg grappig is. Zo ontstond een soort van alter-ego-personage van onszelf, genaamd Jack. Het is een man die constant streeft naar beter, naar meer, naar gezien worden, naar goed genoeg zijn. Zijn huis is metafoor voor dat gevoel. Een huis dat in verbouwing is. Jack slaat zo door dat hij alles verliest wat hij heeft, inclusief zichzelf. Op die manier komt hij erachter dat hij misschien al goed genoeg was en alles wat hij zocht al had.
“We zijn allebei ongelooflijke fan van tragikomische films als Punch Drunk Love [Paul Thomas Anderson, 2002] en Boogie Nights [Paul Thomas Anderson, 1997]. Een van onze grote favorieten is natuurlijk The Big Lebowski [Joel & Ethan Coen, 1998]. We hebben heel lang getwijfeld of het niet moest gaan over iemand van onze eigen leeftijd. Het gaat tenslotte over onszelf. Mensen adviseerden toch vooral onze eigen stem te laten horen. Maar we vonden het niet zo tragisch als het ging over jongens van onze leeftijd.
“Ik denk dat onze generatie worstelt met stress en prestatiedruk, maar zich tegelijkertijd ook heel erg bewust is van die worsteling. Daardoor staat onze generatie ook meer open voor verandering. Als je als 55-jarige nog rondloopt met vragen als: Ben ik het waard? Ben ik goed genoeg? Dan zit je echt in de shit. Want als je een vrouw hebt, een huis, een baan en kinderen en je hebt een heel leven waar je aan vastzit, maar je voelt jezelf niet goed genoeg, dan is dat veel tragischer. Daarnaast is Jack een man waar wij allebei veel van houden; van dat tragische aan die man. En misschien herkennen we onszelf daar ook veel meer in dan in het flitsende, jonge, hippe gebeuren wat we ook om ons heen zien. Dat vind ik niet zo heel erg interessant en ook niet zo problematisch.”
Teaser
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=S9GaSDnN-gs&w=896&h=504]
Gijs
“Misschien is het wel leuk om even uit te weiden naar de keuze voor de acteur, want dat is de vader van Jeroen geworden. Dat was eigenlijk helemaal niet het plan.
“Toen we het scenario hadden geschreven hadden we een heel grote vraag: welke acteur van die leeftijd kan zowel drama als komedie spelen? Om wie kun je lachen en huilen tegelijkertijd? Het tragikomische, dat heb je of dat heb je niet. Je kunt het niet opleggen, dat draait om emotie en timing. Mijns inziens waren er maar drie acteurs die dat konden: Pierre Bokma, Peter Blok en Gijs Scholten van Aschat. Ik vond Gijs de beste daarin, want ik heb best wel veel theaterwerk van hem gezien. Dat is in film misschien minder bekend, maar hij heeft een enorm komisch talent. Zelfs in de film De Poel [Chris W. Mitchell, 2014] had hij – bedoeld of onbedoeld – sprankeltjes van iets dat ik heel erg komisch interpreteer. Ik stond voor een dilemma: ga ik het Jeroen aandoen om zijn vader te betrekken in dit project?
“We waren bij Jeroen thuis aan het schrijven. Ik ging boven een kopje koffie halen en Gijs was daar een broodje aan het smeren. Hij zei: ‘Echt een heel erg leuk script wat jullie hebben, dat lijkt me een te gekke rol om te spelen’. Ik kon geen kant meer op en dacht: ‘hij wil het zonder dat ik het hem heb gevraagd en ik wil het zonder dat ik het hem heb verteld’. Ik heb het aan Jeroen voorgelegd en die kon niet ontkennen dat hij daar zelf ook over na had gedacht. Hij had een manier gezocht om aan die gedachte te ontkomen, maar dat was hem niet gelukt omdat hij dat de beste optie vond die er was. Toen zijn we heel voorzichtig naar Gijs toegestapt en hebben we het hem gevraagd. Omdat hij het scenario zo goed vond wilde hij het doen; hij was meteen verkocht. Het was dus een heel bewuste keuze, ook vanuit mij, omdat ik hem echt de beste acteur voor deze rol vond. Maar dat we hem het script hebben kunnen laten lezen, dat is ons geluk geweest.”
Grote namen
“Ik wilde een film hebben waarin alleen maar acteurs zouden zitten waar ik zelf heel erg blij van zou worden. Elke rol. Dus ook het kassameisje dat vijf seconde in beeld is. Daar wilde ik een actrice voor hebben die ik supergoed vond. Dat was best een opgave. Deels ik, deels Kemna zijn toen op zoek gegaan naar acteurs. Ik heb elke rol ingevuld met een acteur die ik zelf enorm bewonder; Rutger de Becker bijvoorbeeld, van de Vliegende Panters. Hij zit in een heel kleine scène waarin hij een dokter speelt. Jan-Paul Buijs van Circus Treurdier vind ik een van de beste jongere acteurs van dit moment. Ook hij speelt een korte doktersscène. Ellen Parren, ook van Circus Treurdier, speelt het kassameisje. Omdat het deels komedie is moet dat zó goed zijn. Als die ene grap die zij maakt, die ene zin, niet perfect is, dan ben je meteen uit de film.
“Sommige acteurs heb ik zelf opgebeld. Ik hield soms een betoog van wel tien minuten voor een stukje van vijf seconden, omdat ik me ergens een beetje bezwaard voelde om dat aan ze te vragen. Dat het met heel veel liefde, heel veel aandacht en heel veel respect voor timing en komedie gemaakt is zit ‘m in elke rol en daar ben ik ongelooflijk trots op. Ik geloof er heilig in dat je dat er heel erg in terugziet. Ik denk dat elke acteur die deze film bekijkt ook echt zit te smullen van zowel alle grote namen die bekend zijn, als van grote namen die vooral in de acteurswereld bekend zijn. Ik ben blij dat ik daar voor ben gegaan en dat dat gelukt is.”
Tempel
“Toen volgde er een zoektocht naar het huis dat in verbouwing is. Een van de andere grote inspiratiebronnen voor de film is Synecdoche, New York, het regiedebuut van Charlie Kaufman. Hij is ook bekend [als schrijver] van Adaptation [Spike Jonze, 2002] en Being John Malkovich [Spike Jonze, 1999]. In de film Synecdoche, New York wordt de innerlijke wereld van de hoofdpersoon op een ruimtelijke manier vertegenwoordigt. De ruimte en de gebouwen bewegen met hem mee. Ik vond het mooi om dat ook te gebruiken voor Jack. Ik had al heel snel het idee: we moeten niet een normaal huis hebben, het moet eigenlijk een soort van tempel zijn die meebeweegt met zijn innerlijk. In het begin van de film streeft Jack ernaar – aan de hand van het boek Ruimte en Licht – een gigantisch huis te bouwen. Hij heeft een groots ideaal, dus het huis moest ook zo voelen. Maar hij verdwaalt in wat het nou precies moet zijn. Dus dat gevoel moest het óók hebben. Een soort doolhof, dat je niet precies kan herkennen hoe dat huis nou in elkaar zit.”
Regie
“In de voorbereiding heb ik vóór elke dag mijn spelregie ontzettend goed voorbereid. Alle doelen en strategieën had ik compleet uitgedacht, opgeschreven en bijna nederig bestudeerd. De avond van tevoren kon ik het lezen en de volgende dag wegflikkeren. Op die manier kon ik op de set gaan staan en genieten. Dat is echt een van de belangrijkste dingen die ik heb geleerd de afgelopen vier jaar: dat je geniet tijdens het draaien. Dat je daar staat en dat je beseft wat je aan het doen bent. Dat is me ongelooflijk goed bevallen. Je hebt dan zo’n open blik en zoveel ruimte om te zien wat er gebeurt. Je krijgt er energie van en je wordt scherper. Je kunt de dingen op een automatische piloot doen en hoeft alleen nog maar bij te sturen.”
Is het geworden wat je in je hoofd had?
“Ja, absoluut. Ik denk dat je echt ziet dat we iets anders geprobeerd hebben, dat we echt hebben geprobeerd het tragikomische genre op te zoeken, iets wat in Nederland naar mijn mening vrij zeldzaam is. Er is wel veel komedie, maar ik ben op zoek naar de pijn waar de humor uit voortkomt. En ik denk dat die zoektocht heel erg zichtbaar is. We hebben gespeeld met surrealistische momenten; dat hij zichzelf helemaal verliest. Dat is ook iets dat je niet vaak ziet. Ik ben ongelooflijk blij dat we dat aan zijn gegaan; dat we hebben laten zien welke kant we op willen. Ik denk dat iedereen dat geluid wel zal herkennen, hopelijk zal waarderen en er ook naar zal verlangen als we in ons onderzoek daar verder op inzetten. Ik heb daar heel veel vertrouwen in. Ik heb een hoopvol beeld dat we een heel mooi genre kunnen aansnijden dat nog niet zo bekend is in Nederland.”
Trailer
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=f4CV7UNw6ks&w=896&h=504]
Waarom is het tragikomische genre er niet?
“Moeilijke vraag. Ik denk dat het een heel gewaagd genre is. Het is ongelooflijk moeilijk om iets te maken dat zowel een lach als een traan teweegbrengt. Ik denk dat zoiets maken risico’s met zich meebrengt. Het is eigenlijk een heel Hollands ding. Als je kijkt naar de oudere films van Alex van Warmerdam, Abel bijvoorbeeld, dan is dat zo pijnlijk, zo treurig en tragisch. En tegelijkertijd is het zo hilarisch; het is de meest Nederlandse film die ik kan bedenken.
“Ik zou niet weten waarom het hier niet zou kunnen, want Nederlanders relativeren alles en dragen als geen ander sarcasme in zich. We staan dus heel erg in contact met zowel de lach als de traan. In Amerika is dat veel moeilijker. Daar heb je gewoon de lach. De lach met de traan, met de pijn eronder, doet het daar veel minder goed. Kijk maar naar de gebroeders Coen dat is ongelooflijk populair in Europa, maar in Amerika doet het niet zoveel. Ik zou dus niet precies weten waarom het er niet is. Ik weet wel dat ik degene wil zijn die dat opnieuw wil toevoegen aan de Nederlandse filmcultuur. Dat weet ik wel.”
Over de muziek.
“De muziek is gemaakt door Christian Pabst, een geweldige componist. De Filmacademie werkt samen met studenten van het conservatorium, de masteropleiding Composing for Film. Zij zijn er in het derde jaar bij betrokken. We zijn bij deze film heel erg uitgegaan van het personage Jack. Hij vergroot alles heel erg uit en maakt het allemaal heel dramatisch. In de gehele vormgeving gaan we met Jack mee, dus hebben we ervoor gekozen om de muziek dat ook te laten doen.
“De muziek bestaat uit een aantal thema’s. Om de drive en de gekte van Jack weer te geven hebben we – geïnspireerd door Birdman – gebruik gemaakt van percussie. Daarnaast heb je de muziek van Mindfulnessgoeroe Jon Sabat; esoterische muziek die ook een heel belangrijke rol speelt in de film. En dan hebben we nog dramatischere muziek voor het moment dat Jack doorslaat. Voor die scène hebben we met koor en een gigantisch orkest prachtige muziek opgenomen in de studio van het conservatorium. Het was echt een te gekke ervaring om daar als groentje te mogen zitten met een groep van achttien muzikanten en acht man koor die geweldig gecomponeerde muziek voor jou inspelen. Dat was een beetje een droom die uitkwam. Het was een uitgelezen kans om daar gebruik van te kunnen maken en dat voor het eerst te ervaren. Dat is ook wel iets wat ik heel graag wilde: een filmische film neerzetten. En wat is er filmischer dan een filmorkest en een koor van acht man?”
Hoe nu verder?
“Er zijn drie scenaristen waar ik heel goed contact mee heb en met wie ik een aantal projecten heb openstaan. Die gaan we ontwikkelen en dan zoeken we een producent die bij ons past. Zelf wil ik ook het schrijven weer oppikken. Ik heb destijds mijn aanmeldingsfilm zelf geschreven en dat is me heel goed bevallen. Al is Jack best autobiografisch, ik zou wel nog persoonlijkere films willen maken, daar heb ik ongelooflijk veel zin in. Ik ga met heel veel vertrouwen de toekomst tegemoet.
“Ik las laatst een prachtig artikel over de openingsspeech van Ramsey Nasr die hij uitsprak op het IT’s Festival. Hij zei:
[…] dames en jongens, heren en meisjes, klaar met jullie opleiding, de wereld waarvan je nu deel gaat uitmaken, is niet de echte wereld, en zeker niet de enige. Het is slechts de reclamefolder. Trap er niet in. De echte wereld bestaat niet uit winst en efficiëntie, maar uit onvermogen, verlies en vergankelijkheid. De grondthema’s van elk theaterstuk, van alle tragedies en komedies. De basis van onze kunst en cultuur is Vanitas.
Om die redenen zou het rendementsdenken hardhandig uit elke vorm van onderwijs moeten worden getrapt. En om diezelfde reden – maar dat is een persoonlijke noot – zou ik ten zeerste overwegen om je stem, je lichaam en je talent nooit te lenen voor het grove geld, en geen reclame te maken. Geen schoorsteen kan roken door je eigen vuur te doven.
“Geen schoorsteen kan roken door je eigen vuur te doven. Dat vond ik een heel mooie zin die hij gebruikte om alle rompslomp en moeilijkheden van tafel te gooien. Je wist toen je hiermee begon dat het moeilijk zou worden en dat geld niet de hoofdrol zou gaan spelen. Blijf trouw aan die vlam. En dan kom je er wel. Hij had het niet alleen over kunstenaars, maar ook over het rendementsdenken van de maatschappij en dat het steeds moeilijker wordt om aan die vlam te blijven denken.
“Ik heb de dood de afgelopen periode van heel dichtbij meegemaakt. Tijdens een filmperiode hebben twee crewleden iemand verloren die hen zeer dierbaar was. Dat heeft me opnieuw doen beseffen dat die vlam het enige is dat je hebt. Uiteindelijk gaat het erom dat je hebt geprobeerd om te doen wat je moest doen. Dat je trouw bent gebleven aan waarom je ooit op die academie bent gegaan. Ik hoop heel erg dat ik dat vast kan houden; dat ik ondanks alle formulieren, aanvragen en kritieken dat vuur behoud. Ik heb weleens gelezen dat mensen die van de filmacademie komen allemaal denken dat ze de nieuwe Scorsese gaan worden. Met een toon alsof het iets negatiefs is. Terwijl ik denk van: ‘Ja! Dat is toch prachtig dat die mensen die van de Filmacademie komen dat hebben?’ Laten we alsjeblieft proberen dat te behouden. Laten we wat groter gaan denken en juist proberen dat vuur na te streven. Want als we twintig stappen onder Scorsese uitkomen dan hebben we toch al iets heel moois bereikt?
“Bij film en in de kunsten moet je bij uitstek groots denken. Je moet blijven dromen en proberen voor het grootste te gaan. Daar moeten we met z’n allen onze schouders onder gaan zetten. We moeten niet met z’n allen gaan zitten modderen in middelmatigheid. Ik denk dat onze lichting 2015 daar echt een gooi naar heeft gedaan. En of dat nou allemaal gelukt is of niet, dat vind ik niet eens zo belangrijk. Wat je ziet bij deze lichting is dat er regisseurs zijn die echt geprobeerd hebben om iets nieuws neer te zetten, een experiment aan te gaan en een stem te laten horen. We zijn op zoek gegeaan naar onze eigen taal. En dat vind ik veel belangrijker dan het maken van een serie brave edoch geslaagde films. Alleen door experiment, alleen door een zoektocht kunnen we onszelf gaan ontstijgen.”
Jack, a journey to fulfillment: WEBSITE / FACEBOOK
Door: Sander Houwen