;)
Door: Prosper de Roos
Radio Doc is het wekelijkse documentaire programma van de NTR en de VPRO. De zendermanager van Radio 1 heeft besloten dat het programma moet wijken voor voetbal en door gaat als podcast. Dit heeft consequenties voor de luisteraar maar ook voor de makers.
Radio Doc is het enige documentaire slot dat al 17 jaar elke week ruimte biedt aan kwalitatief hoogwaardige documentaires op Radio 1. Hiernaast is het sinds enkele jaren ook als podcast beschikbaar. Vanaf volgend jaar moet echter de uitzending wijken voor het format-denken. Radio 1 profileert zich nadrukkelijk als sport- en nieuwszender, verdiepende en artistieke documentaires passen hier niet in, producties moeten naadloos aansluiten bij de actualiteit. Radio Doc volgt hiermee het lot van het radiodrama-slot dat ook van de zender is verbannen.
Deze ontwikkeling kent twee kanten: voor de luisteraars en de makers. Allereerst de luisteraars. Met verdwijnen van Radio Doc wordt een grote groep benadeelt. Gemiddeld luisteren er via Radio 1 zo’n veertigduizend luisteraars naar Radio Doc. Dit zijn veelal ouderen (50+) die elke zondagavond inschakelen. Deze groep weet de podcast niet zo makkelijk te vinden. In onderzoek komt steevast naar voren dat met name jongvolwassenen naar podcasts luisteren. Ouderen niet, die voelen zich meer op hun gemak bij radio.
De vraag dient zich aan waarom de NPO de 50+ luisteraars van zich vervreemd, dit past niet bij een Publieke Omroep. Waarom is Radio Doc niet zowel op Radio 1 als via de podcast te beluisteren? Zoals nu al het geval is.
Het beleid om de verdiepende en artistieke documentaires van de zender te weren, tekent naar mijn idee een cultuurconflict tussen de journalisten van Radio 1 en documentairemakers. De een zit bovenop het nieuws en wil vooral kale feiten. De ander laat ook documentaire, persoonlijke en artistieke overwegingen meespelen, en zoekt naar een rijke audio vormgeving.
De twee uitersten zijn schijnbaar moeilijk verenigbaar op één zender. Verschillende Radio 1 mensen beklaagen zich er over dat documentaires altijd zo lang duren om gemaakt te worden. Waarom kan je niet iets in een paar dagen maken?
Radio heeft wat dat betreft een andere bedrijfscultuur dan televisie waar een iets grotere diversiteit aan programma’s is. Het radiolandschap wordt heel sterk bepaald door journalistieke overwegingen en manier van werken.
De andere kant van deze ontwikkeling is de vraag wat voor gevolgen dit heeft voor de makers, inhoudelijke en financieel. Veel geldstromen in Hilversum zijn indirect gekoppeld aan een uitzending op de zender. Het is de vraag of het budget voor Radio Doc in de toekomst gelijk blijft wanneer het als podcast-only productie doorgaat. Dit heeft direct gevolgen voor honoraria en het soort producties dat gemaakt kan worden. Worden wij gedwongen om meer seriematig te gaan denken? Of blijft er ruimte voor opzichzelfstaande producties die een andere spanningsboog hebben? Sommige verhalen zijn nu eenmaal niet geschikt als serie maar komen meer tot hun recht in 50 minuten. Of zakt het budget tot het niveau waarop je slechts chat-casts kan maken, oftewel praatprogramma’s, betekent dit het einde van artistiek rijk vormgegeven producties? Een lange traditie in Nederland.
De verbanning naar internet brengt ook een auteursrechtenkwestie met zich mee. Voor radiomakers heeft dit tot gevolg dat er geen vergoedingen meer geclaimd kunnen worden bij de LIRA. Nu komen radiomakers er al bekaaid af qua rechtenvergoedingen. Zo kunnen zij b.v. hun rechten niet bij de VEVAM claimen. Maar podcast-only producties betekent een verslechtering op dit gebied.
Sommige makers fluisteren dat het Radio 1 plan een sterfhuisconstructie verhult. Een verkapte bezuiniging dat volgens een vast stramien loopt. Eerst moet het programma verhuizen naar een andere (lees onmogelijke) tijd. Dan na een jaar, krijgt het programma te horen dat er niet genoeg luisteraars zijn. Einde verhaal.
Nu heeft een podcast natuurlijk ook positieve kanten. Het programma zit minder vast aan een strak tijdslot en de geluidskwaliteit is stukken beter. Bij de uitzending op Radio 1 zit er een compressie over het geluid dat alle nuances weghaalt. Als laatste ben ik ook blij dat documentaires niet meer worden onderbroken door de tussenstand bij Ajax-Cambuur of een pitstop van Max, door nieuwsflitsen. Lang leve de podcast in dit geval. Als documentairemaker omarm je deze positieve kanten maar heb je grote vraagtekens bij deze verschraling van het medialandschap en eventuele financiële gevolgen.
Prosper de Roos, oktober 2020
Prosper de Roos (filosoof & programmamaker) schrijft artikelen en essays, en maakt producties voor podcast, internet en TV. Zijn werk is genomineerd voor Prix Europa, TopTen Cologne international Film & Television Conference, SXSW en Best of IDFA on tour. Met de VPRO Plots-makers was hij winnaar van de Jan Kassies Award en de Zilveren Reissmicrofoon.