IDFA 2017: Over Harris, Retel Helmrich, Stalin en Obama

Blog

Woensdag 29 november, 2017

Beeldend kunstenaar en filmmaker Barbara Visser stond dit jaar in IDFA aan het roer en tegelijk werd gevierd dat oud directeur Ally Derks 30 jaar ambassadeur van de documentaire is geweest. Over The Long Season, de nieuwe film van Leonard Retel Helmrich, The Final Year een kijkje achter de schermen bij Obama en zijn belangrijke figuren op Buitenlandse zaken en The Red Soul hoe Stalin wordt gezien in het Rusland van nu. En de uitstekende doorleefde mastertalk van world wide web pionier Jonathan Harris uit Amerika.
Door: Jaap Mees

Jonathan Harris, Internetkunstenaar hoofdgast van IDFA 2017

Jonathan Harris
Voor het eerst dat IDFA geen documentairemaker als speciale gast heeft, maar een beeldend kunstenaar, schrijver, internetpionier en wetenschapper in éen persoon. Jonathan Harris heeft op elke stoel in Tuschinski 1, waar zijn mastertalk plaatsvindt, een kleine steen met een wit streepje gelegd. Verzamelt aan de kust van Vermont waar hij nu woont. Als symbool voor de natuur waar Harris zich momenteel mee bezighoudt na jaren Internet geëxploreerd te hebben, om zich creatief te uiten. In de vorm van projecten over YouTube, Wordcount, een grafisch werk over de meest gebruikte woorden in het Engels. Of The Whale Hunt een video/foto project over de walvisvaart.
Nu is hij teruggegaan naar zijn ouderlijk huis in Vermont, waar zijn moeder die al lang ziek was, stierf de dag dat hij terugkwam. Op ontroerende wijze beschrijft hij dat hij nadat zij was overleden, haar ogen opende en zag hoe mooi een oog was, hij zichzelf erin terugzag en het viel hem vooral op dat er iets in haar dode oog ontbrak. Het levenslicht.
Mede door deze ervaring besluit Jonathan Harris zich toe te leggen op rituelen in de fraaie natuur van Vermont. Daarbij was een zeven maanden durend ritueel rond het maken van glas, met een glasblazer. De rituelen beginnen op kleine individuele schaal en worden nu uitgebreid naar meer collectieve ervaringen met honderden mensen erbij. Jonathan Harris is een kunstenaar om in de gaten te blijven houden. Een onderzoekende, intelligente, authentieke geest en ook een begenadigd spreker. Een verrassende en goede keuze van IDFA om hem eregast dit jaar te maken.

The Long Season is de nieuwe film van Leonard Retel Helmrich, bekend van zijn met vele grote filmprijzen (Joris Ivens Awards en een grote prijs in Sundance) bekroonde trilogie De Stand van de Zon, de Stand van de Maan en Stand van de Sterren. In de door hem zelf ontwikkelde in ‘single shot cinema’ stijl gemaakte film over een Syrisch vluchtelingenkamp in de Bekavallei in Libanon. Bij single shot gaat het om denken in camerabewegingen en niet in shots. Met behulp van de ‘steady wing’, een door Helmrich ontworpen apparaat met twee handgrepen, waarop een lichte camera staat. Hierdoor kan hij de camera boven zijn hoofd, heel laag bij zijn voeten en opzij van zijn lichaam houden. Een intuïtieve vernieuwende manier van filmen heeft hij uitgevonden, waarbij de essentie in de beweging van de camera zit. Retel Helmrich en de door hem opgeleide Syrische cameravrouw Ramia Suleiman filmen enkele bewoners van het kamp jong en oud van heel dichtbij (groothoeklens) in moeilijke levensomstandigheden. Het is opmerkelijk dat ook als twee vrouwen die dezelfde man hebben constant bekvechten, of een jongen uit het kamp een vertrouwelijk gesprek heeft met zijn oom, de filmmakers er bij mogen zijn. Het is bekend van deze filmmakers dat zij veel tijd besteden om hun personages te leren kennen, voordat het draaien begint en zo het vertrouwen van de mensen weten te krijgen.
Hartstilstand
Begin van het jaar na het filmen kreeg Retel Helmrich helaas een hartstilstand, waarvan hij nu aan het herstellen is in een speciale kliniek in Nederland. Hij maakt gestaag vorderingen. Na enkele maanden in zijn herstel besluiten producent Pieter van Huystee, samen met Ramia Suleiman en enkele andere kenners van zijn werk de film zorgvuldig af te monteren. De grote lijnen staan al vast maar de film moet worden teruggebracht van een  ruwe versie van vijf uur naar een kleine twee. Helmrich heeft vanuit zijn kliniek ingestemd met de laatste versie. De film geeft een indringend, inventief gefilmd en gedetailleerd beeld van hoe het dagelijkse leven in een kamp eruit ziet. Retel Helmrich wilde geen vluchtelingenfilm maken. Het centrale thema voor hem is om het aanpassingsvermogen van de mens in moeilijke omstandigheden te tonen. Daarbij toegespitst op het lot van de vrouwen en kinderen in het kamp. The Long Season wint zeer verdiend de Dutch Documentary  Award.
 

The Red Soul/De Rode Ziel
Ruim vijftig jaar na de dood van Stalin is Rusland nog verdeeld over de rol die de ex-president heeft gespeeld. Onder zijn bewind kwamen miljoenen burgers om in strafkampen. Te lezen in de boeken van Solzhenitsyn bijvoorbeeld The Gulag Archipel. Diverse Russische getuigen van Stalin’s vreselijke daden komen aan het woord. We zien een man met een kind en hond struinen bossen af op zoek naar massagraven. Een oude vrouw vindt allerlei menselijke botten van slachtoffers. Een van de meest gedegen onderzoekers in De Rode Ziel, is een man van middelbare leeftijd, die het tot zijn levenswerk maakt om de omgekomen slachtoffers in kaart te brengen. Enigszins vergelijkbaar met wat Loe de Jong heeft gedaan van voor alle Joden, die zijn omgebracht. Voor het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Toch zijn er nog steeds fanatieke aanhangers van Stalin die hem vereren als een held. In de film houden ze regelmatig herdenkingsoptochten in zijn naam. Het moet gezegd dat hij in de oorlog belangrijk was bij de strijd tegen Hitler en bondgenoten. Filmmaker Jessica Gorter maakte eerder films over Rusland. Zoals 900 dagen over het beleg van Leningrad of Piter over St Petersburg. Het is frappant dat Gorter in deze interessante, qua vorm conventionele en informatieve film, toegang weet te krijgen tot een diverse groep mensen die tegen Stalin kunnen getuigen. Met name omdat in Rusland zelf deze duistere periode vaak verzwegen wordt.

The Final Year
Heel dynamisch, soms een beetje té flitsend, is de film The Final Year van de Amerikaanse filmmaker Greg Barker. Bekend van documentaires als Legion of Brothers en We are the Giant. In The Final Year geeft Barker een inkijk in het laatste regeringsjaar van Obama en zijn naaste medewerkers op Buitenlandse Zaken. Te weten Samantha Power, ambassadeur van de Verenigde Naties, John Kerry,  minister Buitenlandse zaken, National security officier,  speech schrijver Ben Rhodes en veiligheids- adviseur Suzan Rice. De documentaire wisselt in hoog tempo belangrijke politieke gebeurtenissen af met reflecties daarop door bovengenoemde sleutelfiguren. Het is fascinerend te zien dat Obama een uitstekende communicator is. Niet alleen met wereldleiders, maar met iedereen klein en groot die zijn pad kruist. We zien de sterke en intelligente Samantha Power op empathische wijze omgaan met een slachtoffer van Bokko Haram in Afrika. John Kerry veroordeelt op niet mis te verstane wijze de bombardementen van de Russen op Syrische burgers. Tegelijk toegevend dat de Amerikanen soms verkeerde doelwitten bombarderen, maar niet met opzet. Ben Rhodes, vriend van Obama,  die de wijsheid heeft verder te kijken dan het huidige bewind van Trump en het met Obama in een historische perspectief weet te plaatsen. Je wordt er wel droevig van te bedenken dat de huidige president al het constructieve werk op klimaatgebied, het nieuwe zorgstelsel en het vredesakkoord met Iran probeert om zeep te helpen. Zonder Obama te idealiseren, zal Amerika niet snel weer zo’n bevlogen, eloquente en charismatische president krijgen.
De Rode Ziel is sinds donderdag 23 november in de bioscoop te zien.
The Long Season krijgt op 28 december een release in de bioscoop.
En The Final Year gaat 19 jan. 2018 in première.

  • Ook leuk op IDFA 2017 de documentaire van Ketelhuis directeur Alex de Ronde wint de Publieksprijs voor zijn film Deaf Child.
  • Voor meer informatie over Leonard Retel Helmrich zie mijn interview op free-spirits-film.eu

 
copyright foto’s IDFA 2017

Regisseer jij films of programma's die worden uitgezonden op televisie?

Meld je gratis aan bij auteursrechtenorganisatie VEVAM en ontvang vergoedingen voor je werken!

Sluit je aan bij VEVAM!

Contactgegevens

Dutch Directors Guild
De Lairessestraat 125 sous
1075 HH Amsterdam

kvk: 33298563
tel: +31 (0)6 836 72 215
e-mail: info@directorsguild.nl

Openingstijden:
Het DDG-bureau is telefonisch bereikbaar op:
maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 13.00 – 17.00 uur.