Wat doet een regisseur eigenlijk?

Blog

Donderdag 2 januari, 2014

businesscard-2gan793-1American Psycho en het visitekaartje

Het visitekaartje. Ondanks de digitale revolutie met al haar handige netwerken, alternatieve opties om elkaar te vinden en überhaupt het verdwijnen van drukwerk en papier, blijft het visitekaartje vooralsnog een hardnekkige noodzaak. Een netwerkavond, of pitch sessie, of zakelijk gesprek, of gewoonweg toevallige ontmoeting in een cafe is niet compleet zonder uitwisseling van kaartjes. Zodat je elkaar kan bereiken. Maar vooral als bewijs dat je bestaat. Dat je een echte professional bent. In American Psycho wordt dit ritueel prachtig geparodieerd: uitgesponnen dialogen (in het boek nog uitvoeriger dan in de film) over de wijze van opdruk, het gevoel van het kaartje in de hand, de psychologische zwaarte van de tekst…

Een zakelijke traditie

Het visitekaartje is een fetisjisme, maar ook een belangrijke traditie in het zakenwezen. Het biedt een dankbaar start- of eindpunt bij ontmoetingen die anders heel ongemakkelijk in het luchtledige blijven hangen… “Hier is mijn kaartje,” straalt een professioneel zelfvertrouwen uit, zonder opdringerig te zijn. En andersom “Heeft u een kaartje?”, toont interesse met direct ook de mogelijkheid om van de persoon weg te stappen zonder als belediging over te komen. Het kaartje is immers gegeven, de uitwisseling van belangrijkste informatie is geweest en er hangt een optie van toekomstig contact in de lucht. En het belangrijkste: het geeft status en legitimiteit. Het visitekaartje zegt: ‘Dit ben ik. Ja, u mag best even onder de indruk zijn…’ Zodat je het niet zelf hoeft te zeggen.

Functietitel

bateman_-1Mijn visitekaartje. Vanwege een adreswijziging heb ik een nieuwe nodig. Ik sta bij de ontwerper die de laatste hand legt aan de opmaak. (lettertype: Trebuchet MS overigens, in silver gloss black print) Ze kijkt op en vraagt: welke functietitel zet ik onder je naam? ‘Regisseur’, zeg ik direct. ‘Of nee, scenarist en regisseur. Nee: director, creative director. Of doe maar digital storyteller. Of cultureel ondernemer. Nee nee, hou het maar bij regisseur. Dan leg ik ter plekke wel uit wat ik doe.’

De term ‘regisseur’ voldoet niet meer

Wat ik tegenwoordig in het dagelijkse leven doe is al lang niet meer te vangen met de term ‘regisseur’. Ik leid brainstormen, ik schrijf scripts, ik produceer mijn eigen werk en dat van anderen, ik bouw websites en interactieve platforms, ik leid een team van hele diverse creatieven, ik voed social media kanalen, ik denk strategieën uit voor marketing en content campagnes, ik onderhandel met financiers en fondsen, ik ontwikkel films en commercials en virals en stukjes storytelling en events en… Toch beschouw ik mezelf als regisseur in al die werkzaamheden. Maar ik merk dat het steeds moeilijker wordt om aan anderen uit te leggen wat dat vak inhoudt, of wat het verschil is met andere disciplines.
Herbertbrenonandallanazimova-1Een regisseur werkt immers steeds meer discipline-overschrijdend. Soms uit noodzaak, bijvoorbeeld omdat er geen budget is voor een cameraman, of editor, maar ook omdat het simpelweg kán dankzij de democratisering en toegankelijkheid van techniek en systematiek (goedkope kwalitatieve camera’s, online distributie, etc.) en omdat het een nieuwe dimensie geeft aan het creatieve proces. Door zelf meerdere rollen uit te voeren, geef je iets weg (een bepaalde kwaliteitsnorm, wellicht, bijvoorbeeld: minder goed camerawerk), maar je krijgt er ook iets voor terug (een intiemere vertelling, een zichtbaarder ‘auteur’-stempel, mogelijkheid meer te improviseren). Daarnaast: een regisseur is toch ook vooral een manier van denken en kijken, een wijze van opereren die eigenlijk op elk soort handelen toegepast kan worden. Dat maakt het ook zo lastig om de rol van regisseur te definiëren voor buitenstaanders. Want wat doet een regisseur eigenlijk?

Wat regisseer je eigenlijk?

dslr_cinemaIk heb altijd al problemen gehad met de uitleg: “Ik regisseer films.’ Want dat klopt niet. Een film regisseer je niet. Een film is het eindresultaat van het hele regieproces. Je regisseert acteurs, crewleden, het scenario, financiers, het publiek: kortom, alle mensen en aspecten die bij het filmmaken aan de orde komen. Een regisseur voegt helderheid, en een richting, en een artistieke dimensie toe aan alle ingrediënten die bij het filmmaken aan de orde komen. Een regisseur is zo bezien de omgekeerde plaatsvervanger van het filmpubliek: een mondige spokesperson die avant la lettre aangeeft wat hij/zij van een film verlangt. De regisseur stelt zich in iedere fase van het filmmaakproces voor hoe de film gaat ‘werken’ en welke beslissingen nodig zijn om tot die eindfilm te komen. In iedere context kan de regisseur zich als een ‘blanco’ publiek opstellen om zo te ‘ervaren’ hoe een bepaald element gaat uitpakken in de totaalfilm. En hij/zij kan deze ervaring weer goed onder woorden brengen om zo tot een ‘regie-aanwijzing’ te komen. Op een fictieset kun je dit heel goed observeren: de acteurs spelen hun rol eigenlijk vooral voor de regisseur als plaatsvervangend publiek. De regisseur lacht of huilt na een take, of vraagt om een nieuwe als het gevoel niet goed overkomt. En take na take kijkt de regisseur blanco, alsof hij de scene voor het eerst ziet in de context van de uiteindelijke film. En reageert alvast namens dat toekomstige publiek, met de bijna goddelijke mogelijkheid die ervaring nog aan te passen of te verbeteren.

Etymologie

Etymologisch komt het woord ‘regisseur’ van het Franse regir, dat weer van het Latijnse regere komt: leiden, besturen. ‘Leider’ is dan de beste vertaling. Niet echt een titel die inspireert of de lading dekt, mij betreft. Het heeft meer van doen met een directeursfunctie, een zakelijk beroep. Wellicht een invloed van de historische Nederlandse handelsgeest.
De Fransen hebben twee opties. Ten eerste réalisateur: iemand die réalise: die zichtbaar, werkelijk maakt. Een persoon die een abstract idee omzet naar een concrete uiting. Hierin zit heel duidelijk het idee van regisseur als kunstenaar, als auteur, opgenomen. Maar het impliceert ook vooral een individueel proces; een woord voor een beeldend kunstenaar, meer dan voor een filmmaker.
3746812103_d462c555f9_oHet alternatief is al beter: Metteur en scène. Letterlijk: In scène zetter. Een regisseur zet dingen in scène. Het mooie aan deze titel is dat die actief is: we zien direct voor ons dat een regisseur een handelend persoon is, en dat regisseren een proces is. Bij alle aspecten van het filmmaken is de regisseur erop gericht om het geheel verhalend te maken, om de realiteit of een idee in een scène te vatten, en om al die scènes tezamen in een coherente film te verzamelen. De metteur en scène heeft een manier van kijken en denken die anders is dan alle andere betrokkenen op een filmset.
Toch ontbreken hieraan ook de meer recente tools die een regisseur bedient, zoals social media en interactieve vertelvormen. Het gaat niet altijd meer om ‘scènes’ die gezet worden, maar om het initiëren van conversaties en het betrekken van financiers, stakeholders en publiek bij het proces van filmmaken. Immers, marketing is niet langer een middel voor een producent of distributeur om de film aan een publiek te verkopen, maar ook een van de regisseur om tot een idee voor een film te komen en een publiek te vinden dat zich actief inzet voor de totstandkoming ervan. Denk aan succesvolle crowdfunding initiatieven van de laatste tijd, maar ook aan waardevolle input en steun van een zichtbaar potentieel publiek, dat financiers (of producenten) over de streep kan trekken om in de film te investeren.
Josh_Becker_directing_Alien_ApocalypseTerug naar de etymologie dan: de Engelsen (en Amerikanen uiteraard) hebben een erg geslaagde titel voor regisseur: director. Letterlijk: iemand die richt, (bij)stuurt. Ik pak de Etymology Dictionary erbij: Historisch gezien, uit de 15e eeuw, van het Anglo-Franse directour: een gids. De regisseur is een gids.
Kijk, dát vind ik nou een erg prettige omschrijving. Een gids is immers iemand die altijd de eindbestemming in de gaten houdt, zich inzet voor een behouden reis, bij uitstek de mooie momenten van die reis uitlicht, daarbij kan improviseren (want iedere reis en iedere groep mensen is weer anders) en op subtiele wijze de groep reizigers op het juiste pad houdt. De regisseur gidst dus alle cast en crewleden door het lastige proces van filmmaken. Maar hij/zij gidst ook het publiek door de filmvertelling heen, zodat er een waardevolle, effectieve en unieke kijkervaring ontstaat. Zowel vooraf, tijdens of na het filmmaakproces. En met alle tools die de regisseur tot zijn beschikking staan. Een gids is een avonturier, een verhalenverteller, iemand met veel ervaring, kennis en kunde. En bovenal: een gids is een leuk mens. En dat zijn wij regisseurs toch ook?!

Mijn visitekaartje

Ik kijk naar de vormgever en zeg: ‘Weet je wat. Zet er maar director op. Martijn Winkler, director.’
Ja, daar mag u best even van onder de indruk zijn.

Regisseer jij films of programma's die worden uitgezonden op televisie?

Meld je gratis aan bij auteursrechtenorganisatie VEVAM en ontvang vergoedingen voor je werken!

Sluit je aan bij VEVAM!

Contactgegevens

Dutch Directors Guild
De Lairessestraat 125 sous
1075 HH Amsterdam

kvk: 33298563
tel: +31 (0)6 836 72 215
e-mail: info@directorsguild.nl

Openingstijden:
Het DDG-bureau is telefonisch bereikbaar op:
maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 13.00 – 17.00 uur.